sivrceze kontroli
sakacobrio codnis saganZurSi didi da mniSvnelovani adgili ukavia mecnierebas marTvis Sesaxeb. maqs veberi swored aRniSnavda, rom „politika TaviT keTdeba da ara tanisa da sulis sxva raime organoTi“. politika erTdroulad mecnierebacaa da xelovnebac – xelovneba, romelic vlindeba xelisuflebaSi, saxelmwifosa da sazogadoebis marTvaSi da vidre xels mohkidebde am saqmes, unda daeuflo marTvis xelovnebas, gqondes profesiuli momzadeba.
marTvis xelovneba es aris humanitaruli masala, romelic aerTianebs politikuri taqtikisa da mecnieruli meTodologiis Rirebulebebs.
politikuri realobis dinamika da saxelmwifo moRvaweTa SemoqmedebiTi neba mudmivad cvlian yvelafers. msoflio politikaSi mudmivad aqvs adgili mravalricxovan warmatebul da warumatebel mcdelobebs Secvalon samyaro saxelmwifos interesebidan gamomdinare.
mecnieruli marTva gamomdinareobs saxelmwifoze, samarTalze, garemoze, religiaze, omze da erze arsebuli filosofiuri moZRvrebebidan.
mecnierul marTvas gaaCnia Tavisi meTodi. Cveni azriT mecnieruli marTvis es meTodi aris sivrculi azrovnebis meTodi: politikuri, geografiuli, ekonomikuri, samxedro faqtorebis sistemuri analizi da msoflio masStabiT saxelmwifoTa potencialis proecireba.
XIX-XX saukuneebis Taviseburebas warmoadgenda elviseburi cvlilebebi cxovrebis yvela sferoSi, ramodenime socialur-ekonomikuri sistemis cvlileba, sadac TiToeulis winaSe dgeboda sakuTari siZneleebi da SezRudvebi. da is vinc sakuTari problemebis gadasawyevtad xelmZRvanelobda moZvelebuli da araadekvaturad gadaqceuli warmodgenebiT, meTodebiTa da TeoriebiT, TviTonve hqmnida wanamZRvrebs sakuTari damarcxebisaTvis.
Taanmedrove politikuri mecnierebis struqtura dafuZnebulia gansxvavebul da pluralistur Teoretikul wyaroebze, romelTa mravalferovneba ar niSnavs maT ekleqtikur da SeuTanxmebel xasiaTs.
politikuri mecnierebis mier gamovlenili kavSirebi, tendenciebi da kanonzomierebebi ar unda atarebdnen determinatorul xasiaTs, vinaidan politikuri realobis sferoSi mizezobrioba sinergetiuli, albaTuri da statistikuria.
am sferoSi ki miznis miRweva SeiZleba ara SemTxveviT, aramed garkveuli meTodologiuri instrumentariumis safuZvelze. Tanamedrove politikuri mecniereba warmoadgens platonis, aristoteles, hobsis, hegelis, kontis, veberis, marqsis da sxva moazrovneebis politikuri ideebisa da meTodologiis SemoqmedebiTi ganviTarebis Sedegs.
Tanamedrove politikuri mecnierebis meTodebis sistemas Seadgenen:
_ SedarebiTi meTodebi. SedarebiTi analizi. aRwera (Cveulebrivi, kompleqsuri, mravlobiTi). klasifikacia ( dixotomiuri, nominaluri, ordinaluri). socialuri struqturebis SedarebiTi analizi. socialuri Rirebulebebis moZraobis analizi. politikis SedarebiTi analizi. konfliqtebis SedarebiTi analizi.
_ analitikuri meTodebi. korelaciuri gamokvlevebi da da maTi nairsaxeobebi. hiter-modelebis agebis meTodika. statistika politikur mecnierebaSi. izomorfuli kvlevis meTodi. indikatoruli meTodebi. Zalauflebis safuZvlebis indikatorebi. geopotencialis, samxedro siZlieris da sxva socialur-politikuri maxasiaTeblebis cvalebadoba.
_ xolisturi meTodebi. dialeqtikuri meTodebi. hegelisa da marqsis dialeqtikuri meTodebis specifika. interesebis sinoptikuri analizi. sinopsis Teoria. neorealizmis miunhenis skolis gavlena Tanamedrove politikur mecnierebaze. kvlevis sistemuri da funqcionaluri meTodebi.
_ normatiuli meTodebi. istoriuli da iuridiuli meTodebi. fenomenologiuri meTodi. « racionaluri analizis » meTodi.
Tanamedrove politikuri mecnierebis ZiriTad meTodologiuri principebia :
_ istoriuli principi. politikuri institutebis genezisis gamokvleva.
_ procesualuri principi. politikuri nebelobis warmoqmnis matarebelTa gadamwyveti roli.
_ bihevioristuli principi. individebisa da jgufebis politikuri qcevis Seswavla, politikuri sinamdvilis obieqturi suraTis Seqmnis mizniT. faqtebi, rogorc erTaderTi da obieqturi safuZveli politikuri codnisa da prognozirebisaTvis.
_ funqcionaluri principi. socialur-politikuri struqturebisa da procesebis funqcionaluri kavSiri. sistemebi da qvesistemebi.
politikis sagnobrivi velis Semecnebis logika amodis Zalauflebis da gavlenis kategoriebidan. aqedan gamomdinare igi dafuZnebuli unda iyos disciplinaTaSoris midgomaze. meTodologia SemuSavebuli unda iyos filosofiis, politologiis, sociologiisa da kulturologiis ukanaskneli miRwevebis safuzvelze.
Tanamedrove dasavlur politikur filosofiaSi Zalauflebis kategoriebis analizi mimdinareobs xuTi ZiriTadi momarTulebiT : individis daxasiaTeba, personaTaSorisi konstruqcia, resursebi, mizezobriobis konstruqcia, filosofiuri kategoria. TiToeuli es aspeqti axdens cneba « Zalauflebis » ama Tu im mxaris ilustrirebas, xolo erTobliobaSi ki gvaZlevs im donis mTlian warmodgenas Zalauflebis kategoriaze, ra doniTac igi gamoiyeneba politologiur kvlevebSi.
_ Zalauflebis, rogorc personaluri atributis xarisxis, ganxilva interprirebuli unda iyos rogorc individis urTierTmoqmedeba garemocvasTan. aq sakvanZo momentad gamodis Zalauflebis motivacia.
Zalauflebis arsi Cadebulia individebSi, TviT adamianis bunebaSi. aqedan gamomdinare Zalaufleba ganxiluli unda iyos rogorc wminda adamianuri fenomeni, romelic ver iarsebebs Tavisi matareblis gareSe da ganisazRvreba, rogorc unari gamoiwvio cvlilebebi sakuTar garemocvaSi ise, rom miaRwio sasurvel efeqts.
Zalauflebis motivi gacnobierebuli unda iyos, rogorc ganwyoba miaRwio garkveuli saxis miznebs.
_ Zalauflebis, rogorc personaTaSorisi konstruqciis gageba, aqcevs mas socialuri urTierTobebis atributad da gansazRvravs mas, rogorc pirovnebaTSoris situacias.
socialuri matricis farglebSi Zalauflebis Seswavlisas ganxiluli unda iyos is cvlilebebi, romlebic SeiZleba moaxdinos Zalauflebis subieqtma Zalauflebis obieqtSi am ukanasknelis winaaRmdegobis miuxedavad. mniSvnelovani yuradReba unda daeTmos obieqtis mier Zalauflebis subieqtis aRqmas.
_ Zalaufleba, rogorc resursi, eyrdnoba cnebas « Rirebuleba ». unda gavacnobieroT, rom mniSvnelovania ara marto resursebis floba, aramed isic, Tu ra Rirebulebas warmoadgenen isini misi mflobelisaTvis. unda ganvasxvavoT erTmaneTisagan Zalauflebis fasi da Zala.
Zalauflebis fasSi gagebuli unda iyos resursebis im nawilis fasi, romelsac flobs subieqti da romelic mas sWirdeba obieqtis qcevaze zemoqmedebis mosaxdenad.
Zalauflebis subieqtis siZliere fasdeba imis RirebulebiT, rac dasWirdeboda obieqts raTa ar deSva zemoqmedeba, romlis ganxorcielebac surda subieqts.
Zalauflebis Seswavlis saresurso mimarTuleba saSualebas gvaZlevs ganvasxvavoT Zaluflebis xarisxebi.
_ Zalaufleba aris asimetriuli mizezobrivi fenomeni. es ki aris safuZveli misi mizezobrivi konstruqciis saxiT Sesaswavlad. mTavars Zalauflebis gansazRvraSi warmoadgens misi, rogorc mizezobriobis tipis axsna. amisaTvis arsebobs Semdegi argumentebi :
_ sagrZnobi msgavseba mizezobriobasa da Zalauflebas Soris (orive asimetriulia da damaxasiaTebelia individTa Soris urTierTobebisaTvis);
_ tavtologiis Tavidan acilebis SesaZlebloba (damaxasiaTebeli saresurso midgomisadmi);
_ empiriuli meTodebisa da statistikuri procedurebis farTo diapazonis gamoyeneba;
_ Zalauflebis potencialurobis aqcentireba.
_ filosofiuri kuTxiT Zalaufleba ganxiluli unda iyos maqsimalurad diferencirebulad : ganxiluli unda iyos Zalauflebis moraluroba da amoraluroba, Zalauflebis Rirebuleba da Zaluflebis flobis Rirebulebebi, Tanafardoba Zalauflebasa da pasuxismgeblobas Soris, socialuri normebis zegavlena, Zaluflebis gamoyenebis zRvari da dasaSvebi normebi, Zlauflebis Sesabamisoba sazogadoebaSi miRebul socialur normebTan, tradiciebTan, wes-CveulebebTan.
Zalauflebis filosofiuri ganxilva yvelaze zogadia, igi ar exeba kerZo gamovlinebebs da mZlavri semantikuri velis wyalobiT saSualebas gvaZlevs ganvixiloT igi abstraqciis maRal doneze, gverdi avuaroT kerZo gansazRvrebebsa da cnebebs.
Zalauflebis problemis Seswavla SeuZlebelia aRweris sistemuri meTodis gareSe. Zalauflebis fenomeni moicavs mTel sazogadoebas, urTierTobebis yvela formebs, igi SeiZleba vlindebodes, rogorc aSkara, aseve faruli saxiT. informaciis didi masivebis struqturirebisa da organizaciisaTvis upriani iqneba gamoviyenoT bazisebis idea. bazisebis meTodis arsi mdgomareobs SemdegSi : obieqtis aRweris elementebis simravle SesabamisobaSi modis bazisis elementebis simravlesTan. bazisebis gamoyeneba aRweras xdis ufro mdgrads, saSualebas iZleva movaxdinoT gancalkevebuli samecniero monacemebis sistematizireba, miviRoT srulwoniani mecnieruli ganzogadebebi, informacias mivceT aRqmisa da gacnobierebisaTvis ufro mosaxerxebeli forma. bazisebis meTodi agreTve asrulebs evristikul funqcias, gvexmareba « TeTri laqebis » aRmoCenaSi, aadvilebs gadasvlas movlenis kvlevis procesidan misi kanonzomierebebis gamovlenaze.
nebismieri obieqtis ZiriTad maxasiaTeblebs warmoadgenen : sivrce, dro, energia da informacia. am maxasiaTeblebs flobs obieqtis substrati, romelic asrulebs CamoTvlil maxasiaTebelTa integratoris funqcias. v. ganzenma fsiqologiis aparatSi Semoitana zogadsamecniero pentabazisis cneba ( ssdei _ sivrce, dro, energia, informacia da erTi gamaerTianebeli _ substrati).
Zalauflebis fenomenis gansalxilvelad SeiZleba gamoviyenoT pentabazisis zogadmecnieruli meTodi. am meTodis upiratesoba mdgomareobs SemdegSi : Zalauflebis, rogorc filosofiuri kategoriis gageba moicavs Zalauflebis yvela Teoriebs da ganixilavs maT abstrqciis ufro maRal doneze.
sivrculi cnobiereba, anu sivrcis, rogorc siZlieris gamovlenis sferos Semecneba, upirveles yovlisa samTavrobo wreebSi vrceldeba.
sivrceze kontrolis erT-erT umniSvnelovanes faqtors warmoadgens ekonomika.
teritoriis kontrolisaTvis aucilebelia misi aTviseba da ganviTareba, amisaTvis ki saWiroa rom saxelmwifo saimedod akontrolebdes sakuTari qveynis ekonomikas da marTavdes mas erovnuli ineresebidan gamomdinare.
gasuli saukunis dasawyisSi gabatonebuli iyo klasikuri anu monopolisturamdeli kapitalizmi. misi klasikuri analizi mocemuli aqvs k. marqss Tavis “kapitalSi”, sadac mas ganxiluli aqvs saqonlis ormagi buneba. erTis mxriv, saqonels gaaCnia samomxmareblo Rirebuleba, anu emsaxureba adamianis ama Tu im moTxovnilebis dakmayofilebas. meore mxriv, sxvadasxvanair saqonels gaaCnia saerTo sazomi _ Rirebuleba anu sxva sityvebiT rom vTqvaT, am saqonlis warmoebisaTvis saWiro sazogadoebrivad aucilebeli samuSao dro.
naturalur-sagnobrivi (nivTobrivi) formis mixedviT sazogadoebrivi produqti iSleba warmoebis saSualeba “a”-d da moxmarebis sagnebad “b”-d. saqonlis Rirebuleba iqmneba SromiT warmoebis procesSi, xolo vlindeba igi gacvlis procesSi, romelic xorcieldeba fulis meoxebiT. xdeba stiqiuri daregulireba, Rirebulebis dadgena bazris meoxebiT. amasTan erTad monopolisturamdeli kapitalizmisaTvis damaxasiaTebelia pirdapiri anu ubralo sasaqonlo gacvla. samuSao Zala gadaiqceva saqonlad. mis mier warmoebuli erToblivi produqti S–s Rirebuleba iyofa sam nawilad: S= C+V+m
aq, C –mudmivi kapitalia, anu Senobebis, mowyobilobis manqanebis Rirebuleba (ZiriTadi kapitali); nedleulisa da sawvavis Rirebuleba (damxmare kapitali); V_cvalebadi kapitali-samuSao Zalis Rirebuleba; m_zedmeti Rirebuleba _ romelic iqmneba daqiravebuli muSebis aunazRaurebeli SromiT da romelsac iTvisebs kapitalisti.
monopolisturamdeli kapitalizmis pirobebSi kapitalisti, rogorc wesi warmoadgens warmoebis erTpirovnul mflobels. igi TviTon aregulirebs zedmeti Rirebulebis gamoyenebis sakiTxebs da SeZlebisdagvarad Tanafardobas C, V, m-s Soris.
klasikuri kapitalizmisaTvis damaxasiaTebelia Tavisufali sabazro urTierTobebi, ekonomikuri procesebis stiqiuri xasiaTi. amdagvar pirobebSi mimdinareoben TviTorganizaciis procesebi da warmoiqmnebian droebiTi struqturebi, romlis magaliTad SegviZlia ganvixiloT Warbwarmoebis perioduli damangreveli krizisebi, romlebic warmoadgenen klasikuri kapitalizmis (Tavisufali bazris) mudmiv Tanmxlebs.
klasikuri kapitalizmisaTvis damaxasiaTebelia mTeli rigi winaaRmdegobebi. maTSi ZiriTads warmoadgens Seurigebeli winaaRmdegoba Sromasa da kapitals Soris, eqspluatatorebsa da eqspluatirebulebs Soris, rogorc Cvens mier zemoT moyvanili formulidan Cans, maTi interesebi diametrulad sapirispiroa: meti V _ naklebi m, da piriqiT _ mogeba izrdeba eqspluataciis zrdasTan erTad. gamosavals muSebi xedaven klasobriv brZolaSi, romlis intensiurobac TandaTanobiT izrdeboda.
meore winaaRmdegoba _ eTnosebs Soris winaaRmdegoba, rac SeiZleba ufro meti materialuri simdidris wilis misaRebad. aq ukve erTi eTnosi cxovrobs sxvebis xarjze. mowinave kapitalisturi qveynebi mniSvnelovanwilad cxovrobdnen koloniebisa da sustadganviTarebuli qveynebis mosaxleobis xarjze. ris Sedegadac sul ufro da ufro mzard da Seurigebel xasiaTs iZenda antikolonialuri erovnul-ganmaTavisuflebeli brZola.
mesame da mTavari winaaRmdegoba. materialuri simdidris warmoebis SezRuduloba klasikuri kapitalizmis dros, muSaTa eqspluataciis amaRlebis garkveuli zRvaris arseboba, sazogadoebis umaRlesi fenebis momxveWelobis dauokebelma wyurvilma warmoSva mogebis SezRudvisa da TviT mis Semcirebis perspeqtiva. amis daSveba ki ar SeiZleboda. gamosavals xedavdnen msoflios gadanawilebaSi, uZlieresis batonobaSi. daZabuloba grovdeboda da mas mohyva afeTqeba _ pirveli msoflio omi, romelic warmoadgenda klasikuri kapitalizmis winaaRmdegobebis gadawyvetis kanonzomier da gardauval saSualebas.
pirveli msoflio omis Semdeg yalibdeba sazogadoebis sxva tipi _ saxelmwifo-monopolisturi kapitalizmi. Tumca misi elementebi jer kidev saukunis dasawyisSi gaCndnen. samrewvelo warmoebis zrdasTan erTad Tavi iCina winaaRmdegobebma, romlebic dakavSirebuli iyo kapitalis SesaZleblobebis SezRudulobasTan da warmoebis erTpirovnuli mepatronis kompetenturobasTan, wvrili warmoebis qaosurobasTan.
saukunis dasawyisSi viTardeboda monopolisturi gaerTianebebis TviTorganizaciis procesi. Tavisufal konkurencias cvlis monopoliaTa batonoba, romlebic jer damkvidrdnen mZime mrewvelobaSi, xolo droTa ganmavlobaSi Tavis kontrols daumorCiles meurneobis yvela dargi. moxda samrewvelo da sabanko kapitalis Serwyma. saukunis dasawyisSi damTavrda msoflios kolonialuri dayofa, danawilebuli iqna gasaRebis bazrebi da nedleulis wyaroebi. gaCnda monopolisturi zemogebebis miRebis SesaZlebloba (Sromis ufro maRali nayofierebis xarjze, finansuri operaciebis xarjze, kapitalis gatana sxva qveynebSi). amasTan erTad wvrili warmoebebis mTeli masa aRmoCnda monopoliebisagan damokidebuli, romlebmac miaRwies warmoebis gansazogadebisa da organizaciis maRal dones. saxelmwifoebrivi regulireba xorcieldeboda, pirvel rigSi, monopoliebis interesebisaTvis.
XIX-XX saukuneebis mijnaze xdeba im koncefciebis Camoyalibeba, romlebic dafuZnebulni arian saerTaSoriso arenaze mimdinare movlenebis gamomwvevi mizezebis siRrmiseul gamovlenaze. amosaval wertils warmoadgenda omebis problemebi. erTerT pirvel mcdelobas moeZebnaT misi axsna da gamoemuSavebinaT misi aRmofxvris saSualebebi warmoadgenda imperializmis sxvadasxva koncefciebis damuSaveba.
ingliseli ekonomisti jon gobsoni (1858-1940 ww.) iyo imperializmis, rogorc movlenis, erTerTi pirveli mkvlevarTagani. inglis-burebis omis dros is, rogorc “manCester gardianis” korespondenti, imyofeboda samsreT afrikaSi da “Signidan” akvirdeboda am konfliqts.
gobsoni “imperializmSi” gulisxmobs wamyvani kapitalisturi qveynebis sagareo eqspansiis politikas, brZolas koloniuri samflobeloebis xelSi Casagdebad da industriis “kapitnebis” sanukvari ocnebebis gamoxatulebas. “imperializmi es aris imaTi, vinc akontrolebs industrias, swrafva gaafarTovon TavianTi Warbi simdidris dabandeba sagareo bazrebisa da sagareo investiciebis gziT im saqonlisa da kapitalisaTvis, romlebsac isini ver hyidian an ver iyeneben saxlSi”. gobsoni aRniSnavs, rom misi Tanadrouli mrewvelobis ganviTarebis donis pirobebSi dagrovebis done da warmoebis SesaZleblobebi win uswreben moxmarebis dones sazogadoebaSi. da igi warmoadgens imperializmis politikis momxreTaTvis aTvlis wertils. maTTvis mTavar arguments warmoadgens kapitalis investirebis aucilebloba: qveynis SigniT isini ver naxuloben maTi momgebiani dabandebis SesaZleblobas da iZulebuli arian mimarTon koloniebis politikur aneqsias, rogorc Warbi kapitalis gamoyenebisaTvis saWiro sivrcis Seqmnis saSualebas. erTi sityviT “imperialistebisTvis” aseTi politika gadrdauvalia.
Kkapitalis gatanam intensiuri xasiaTi miiRo XIX saukunis bolo mesamedSi da gaxda saerTaSoriso ekonomikuri operaciebis damaxasiaTebeli forma (kolonialur eqspansiasTan erTad). 1914 wlidan meore msoflio omis dasasrulamde sazRvargareT kapitaldabandebebis ricxvi gaizarda 1/3-T (Tumca imavdroulad miaRwia mxolod 1930 wlis dones). Semdgom 10 weliwadSi moxda maTi gaormageba, analogiuri maCveneblebi miRebuli iqna 6-7 wlis Semdeg. XX saukunis 60-ani wlebis SuaSi gaizardnen 4 jer, xolo 80-ian wlebSi maTma saerTo moculobam Seadgina 500 miliardi dolari. 1990 wels _ miaRwies 1,7 trilioni dolaris zRvars. 1995 wels pirdapiri ucxouri investiciebis moculobam Seadgina 2,8 trilioni dolari, 1999 wels _ 4,1 trilioni dolari. marto 1998 wels matebam Seadgina 650 miliardi dolari, zrdis saerTo tendencies SenarCunebis pirobebSi (Щетинин В.Д. Экономическая дипломатия. М.,2001. gv.122).
Tavdapirvelad inglissa da safrangeTs am sferoSi konkurentebi ar hyavda. SemdgomSi eqsportiori qveynebis ricxvis zrdasTan erTad icvlebodnen liderebic.
[gTavazobT pirdapiri investiciebis msoflio bazarze liderTa cvlis dinamikas:
_ XX saukunis pirveli aTwleuli _ inglisi, safrangeTi, aSS, germania, holandia, belgia, italia, iaponia;
_ XX saukunis 20-iani wlebis dasasruli _ aSS, inglisi (Tu gaviTvaliswinebT samxedro sesxebs ingili pirvel adgilze iqneba, xolo aSS ki meoreze), safrangeTi, holandia, Sveicaria, germania;
_ XX saukunis 30-iani wlebis meore naxevari _ inglisi, aSS, holandia, safrangeTi, Sveicaria, belgia, germania, iaponia, italia;
_ XX saukunis 40-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, kanada, holandia, safrangeTi;
_ XX saukunis 50-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, safrangeTi, kanada, Sveicaria, gfr, belgia, holandia, italia;
_ XX saukunis 60-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, safrangeTi, gfr;
_ XX saukunis 70-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, gfr, Sveicaria, iaponia, holand_ XX saukunis 70-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, ia, safrangeTi, kanada, Svecia;
_ XX saukunis 80-iani wlebis meore naxevari _ aSS, inglisi, gfr, holandia, iaponia, kanada, safrangeTi, Sveicaria;
_ XX saukunis 90-iani wlebis dasasruli _ aSS, inglisi, germania, iaponia, holandia, safrangeTi, Sveicaria, kanada, belgia/luqsemburgi, Svecia;
liderTa cvlas aqvs adgili importior qveynebs Sorisac. dReisaTvis liderTa aTeuli, romlebic iReben pirdapir ucxour investiciebs, ese gamoiyureba: aSS, inglisi, CineTi, germania, safrangeTi, holandia, belgia/luqsemburgi, brazilia, kanada, italia.
saintereso geografiuli maxasiaTebeli aqvs kapitalis gatanisa da Semotanis geografiul struqturas:
_ sam polusiani sistema (aSS, evrokavSiri, iaponia);
_ masSi Sedis “didi Svideulis” yvela qveyana;
_ iaponiis monawileoba mxolod eqsportSi (importiT TiTqmis ruseTis donezea);
- CineTis seriozuli aRzeveba (jer-jerobiT mxolod importiorebSi, amsTan honkongis sagangebo administraciuli raionis gaTvaliswinebiT igi gaaswrebda ingliss da gavidoda msoflioSi meore adgilze aSS-s Semdeg).
“triadaze” modis investiciebis gatanisa da Semotanis saerTo moculobis daaxloebiT 4/5, rac arsebiTad ufro metia maT xvedriT wonaze sagareo vaWrobaSi. “triadis” SigniT midinareobs kapitalis urTierTgadaxlarTva, urTierT vaWroba ufro swrafad izrdeba, vidre msoflio vaWroba mTlianobaSi. “triadis” saxiT yalibdeba msoflio meurneobis axali, ufro maRali sarTuli sakuTari Sromis saerTaSoriso danawilebiT da erovnul, regionalur da saerTasoriso doneebze regulirebis sakuTari meqanizmiT, romlebic gansazRvraven msoflio sameurneo standartebs].
1902 wels gamocemul wignSi “imperializmi” gobsoni akeTebs sruliad sapirispiro daskvnebs. imperializmis politikis gadardauvaloba misi azriT Secdomaa. mas miaCnia, rom sarmewvelo progresi ki ar moiTxovs axali bazrebisa da kapitalis dabandebis sferoebis gaxsnas, aramed moxmarebis SesaZleblobebis araTanabari ganawileba, romelic zRudavs qveynis SigniT saqonlisa da kapitalis absorbcias. Warbdagrovebis, romelic warmoadgens imperializmis ReZs, analizi gviCvenebs, rom igi yalibdeba rentis, monopoliuri mogebisa da Semosavlis Warbi elementebisagan, romelsac ar gaCnia legitimuri raison d’estre, rameTu igi ar xvdeba maT, vinc maT hqmnis “TaviT da xelebiT”.
imperializmis erTaderT wamlad gobsoni miiCnevs “socialur reformas”, romelic mimarTuli iqneba eris kerZo da sazogadoebrivi moxmarebis standartebis gazrdisaken, raTa misces mas SesaZlebloba icxovros warmoebis yvelaze maRali standartebis Sesabamisad. socialuri reformirebis programa, rogorc sazogadoebis SigniT araTanabari ganawilebis avadmyofobisagan gankurnebis saSualeba, unda moicavdes xelfasis donis zrdas an gadanawilebas, dabegvrasa da saxelmwifo Semosavlebis meoxebiT regulirebas.
monopolisturi kapitalizmis Tanadrouli saintereso analizi mocemuli aqvs v. lenins: “1. warmoebisa da kapitalis koncentracia, ganviTarebis iseT maRal safexuramde misuli, rom man Seqmna monopoliebi, romlebic gadamwyvet rols TamaSoben sameurneo cxovrebaSi; 2. sabanko kapitalis Serwyma samrewvelosTan da am <
aramdgradobis daZlevisaTvis saWiroa bazris stiqiis moTokva. situaciidan gamomdinare sxvadasxvanairi SeiZleba iyos saxelmwifos mier gatarebuli ekonomikuri politika. zogjer saWiroa xangrZlivi ekonomikuri zrdis stimulireba, zogjer ki piriqiT misi erTgvari SeCereba. Tanamedrove demokratiuli saxelmwifoebi konkretuli amocanebidan da situaciidan gamomdinare TavianT ekonomikur politikaSi axdenen sxvadasxva RonisZiebebis realizacisa da eyrdnobian gansxvavebuli Teoretikuli skolebis praqtikul rekomendaciebs.
aq SeiZleba gamovyoT a. hitlerisa da f. ruzveltis gzebi. maTi qveynebi 30-ani wlebis dasawyisSi farTo masStabiani konfliqtis zRvarze aRmoCndnen.
a. hitlerma SemoiRo farTo masStabiani saxelmwifoebrivi regulireba da miaRwia mniSvnelovan warmatebebs germaniis ekonomikis aRmavlobis saqmeSi. man gamoiyena diqtatura da rasobrivi principi _ germanuli eris upiratesoba sxva erebTan mimarTebaSi. am safuZvelze geramniaSi SesaZlebeli gaxda socialuri partnioroba sxvadasxva klasebs Soris.
f. ruzveltma 1932 wlidan SemoiRo umkacresi ekonomikuri regulirebis RonisZiebebi. igi eyrdnoboda jon keinsis Teorias, romlebic man Camoayaliba 1936 wels wignSi "dasaqmebulobis, procentisa da fulis zogadi Teoria".
ekonomikur sferoze modis xelisuflebrivi struqturebis aqtivobis umetesi nawili. es vlindeba ekonomikuri politikis SemuSavebis da realizaciis formiT. SemTxveviT ar aris, rom 1929-1933 wlebis msoflio ekonomikuri krizisis Semdeg umravles qveyanaTa mTavrobebi Zalian seriozul yuradRebas uTmoben TavianT qveynebis ekonomikuri ganviTarebis programebis SemuSavebas.
XX saukunis meore naxevarSi xdeba kapitalisturi sazogadoebis xarisxobrivi cvlileba. Camoyalibda postindustriuli sazogadoeba (informaciuli sazogadoeba, Tanamedrove kapitalizmi, samomxmareblo sazogadoeba). am sazogadoebaSi Cndebian axali momentebi: wina planze gamodis informacia, mecniereba xdeba uSualo sawarmoo Zala, ekonomika iZens zerTul xasiaTs.
postindustriuli sazogadoebis ekonomikis arss warmoadgenda Warbi zedmeti Rirebulebis miReba. igi aRmocendeba sawarmoTa calkeul jgufSi warmoebis danaxarjebis Semcirebis xarjze. am sawarmoebSi dro, romelic ixarjeba produqtis warmoebaze ufro dabalia, vidre sazogadoebrivad aucilebeli (saSualo), romelic gansazRvravs Rirebulebas (an iwarmoeba unikaluri produqti). Sromis warmoebis ufro maRali wyaro iqmneba, rogorc wesi, axali teqnologiebis gamoyenebis xarjze, xolo zogjer ki warmoebis organizaciis meTodebis srulyofis xarjze. magram rogorc ki farTod daiwyeba samecniero-teqnikuri miRwevebi (aTvisebuli mwarmoebelTa ZiriTadi masis mier), Warbi zedmeti Rirebuleba qreba.
sazogadoebrivi produqtis Rirebuleba, zemoT moyvanili formulisagan gansxvavebiT ukve Sedgeba ara sami, aramed oTxi Semadgenlobisagan:
mudmivi kapitali C ;
cvalebadi kapitali V ;
zedmeti Rirebuleba m ;
Warbi zedmeti Rirebuleba m+ ;
m+ -is miReba xdeba arastacionaluri efeqtis xarjze. magram saqmis arsi mdgoamreobs ara erTejrad RonisZiebaSi, aramed imaSi rom maqsimaluri mogebis misaRebad unda inergebodes sul axal-axali wingamswrebi teqnologiebi. Warbi zedmeti Rirebulebis safuZvelze maqsiamluri mogebis miRebis principi TandaTanobiT vrceldeba sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoze. aRmocenda “samomxmareblo sazogadoeba”, sadac iqmneba moxmarebis sul axal-axali sagnebi da TviT moTxovnilebebi. moqmedebs permanentulad cvladi modis, kerpebis, “varskvlavebis” mTeli industria.
Tanamedrove ekonomikis mkveTri Secvla (“reformireba”) SeuZlebelia. misi Semdgomi ganviTareba SesaZlebelia mxolod etapobrivi gardaqmnebis safuZvelze.
postindustrialur sazogadoebaSi klasikuri kapitalizmis ekonomikis SedarebiT qaoturi mdgomareoba icleba ekonomikis struqturuli regulirebiT. did gavlenas iZens saxelmwifo aparati, romelic anawilebs SekveTebs, axorcielebs ekonomikuri regulirebis politikas. Tavis moRvaweobaSi saxelmwifo eyrdnoba korporaciebs, upirveles yovlisa iTvaliswinebs maT interesebs. sawarmoo Zalebis Zireuli cvlilebebis Sedegad gasuli saukunis Sua periodidan wamyvani rolis TamaSi daiwyes axalma teqnologiebma, mecnierebam, informaciulma uzrunvelyofam. adre arsebul warmoebis or jgufs (“a” _ warmoebis saSualebaTa warmoeba da “b” _ moxmarebis sagnebis warmoeba) daemata axlad aRmocenebuli mesame jgufi “g” _ samecniero-teqnikuri informaciisa da informaciuli uzrunvelyofis saSualebebis warmoeba.
warmoebis giganturi masSatebebis pirobebSi xelsayreli xdeba saxsrebis garedan mozidva (saxelmwifo, wvrili meanabreebi). iqmneba ZiriTadi kapitalis sami saxe: saxelmwifo, saaqcionero da kerZo. zogierT ganviTarebul qveyanaSi saxelmwifos wili aRwevs 30%, xolo saaqcio kapitali umsxviles korporaciebSi iZens koleqtiuri sakuTrebis xasiTs. ase magaliTad “jeneral motorsSi” nebismieri aqcioneris Senatani saerTo kapitalis 1%-ze naklebia, xolo aqcionerTa raodenoba milions aRemateba.
marTvis sistemaSi cvlilebebs “menejeruli revolucia” ewoda, ramac faqtiurad, mesakuTresTan erTad, warmoSva ekonomikuri Zalauflebis meore forma.
Warbi zedmeti Rirebulebis misaRebad saWiroa organizaciis maRali done da aq erT-erT centralur moments warmoadgens is samecniero disciplina, romelic swavlobs warmoebis marTvis teqnikur-organizaciul da socialur aspeqtebs.
menejmenti saSualebas iZleva gadawyvetili iqnas mTeli rigi konkretuli problemebi:
_ ganisazRvros marTvis miznebi da amocanebi;
_ daiyos amocanebi konkretuli saxis operaciebisaTvis;
_ sxvadasxva qvedanayofebis urTierTmoqmedebis koordinireba;
_ ierarqiuli struqturis srulyofa;
_ gadawyvetilebis miRebis procesis optimizacia;
_xelmZRvanelobisa da moRvaweobis motivaciis efeqturi stilis Zieba
yovelive aman SesaZlebeli gaxada warmoebis organizaciisa da marTvis efeqturobis mkveTri gaumjobeseba.
postindustriul sazogadoebaSi mogebis zrda mravalwilad uzrunvelyofili iyo bunebis xarjze da ara muSaTa eqspluataciis gaZlierebis xarjze.
nebismieri saxelmwifos ekonomikuri sistemis done da xasiaTi ganpirobebulia politikuri garemoTi, anu politikuri marTvis formiTa da politikuri reJimiT, politikuri xelisuflebis xasiaTiTa da misi legitimurobis xarisxiT, samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis doniT, politikuri elitis doniT, saerTo erovnuli masStabis politikuri lideris pirovnebiT da a.S.
sazogadoebis politikur sistemas ar SeuZlia funqcionireba politikuri procesebis Sesabamisi ekonomikuri uzrunvelyofis gareSe.
sazogadoebis politikuri da ekonomikuri sistemebis urTierTkavSiri da urTierTdamokidebuleba warmoadgens nebismieri saxelmwifosaTvis damaxasiaTebel universalur movlenas. nobelis premiis laureatis jeims biukenenis azriT uazrobaa ekonomikuri kategoriebis - gadasaxadebi, finansebi, biujeti, krediti da ase Semdeg - analizi sazogadoebis politikuri sistemis Seswavlis gareSe.
ekonomikuri sferos ganviTarebaSi sazogadoebis politikuri sistemis rolze saubrisas aucilebelia gvaxsovdes, rom Sesabamisi politikuri wanamZRvrebis gareSe nebismieri ekonomikuri gardaqmnebi SeuZlebelia. gabatonebuli politikuri reJimiT da politikuri mmarTvelobis formiT aris ganpirobebuli sazogadoebis ekonomikuri sistemis ganviTarebis forma. magaliTad: totalitarizms Seesabameba administraciul-brZaneblobiTi sistema, demokratiuls ki - Tavisufali sabazro ekonomika; ekonomikuri zrdisaTvis yvelaze xelsayrel pirobebs uzrunvelyofen mmarTvelobis respublikuri forma da demokratiul reJimiani saparlamento monarqia.
politikuri sistemis zemoqmedeba ekonomikaze ar daiyvaneba mxolod da mxolod ekonomikur politikaze. igi ufro farToa. kerZod cvlilebebma politikur sistemaSi da politikuri xelisuflebis organizaciaSi SeiZleba moaxdinon arsebiTi zegavlena ekonomikaze. rogorc wesi samTavrobo krizisebi iwveven ekonomikuri procesebis paralizebas da fasiani qaRaldebis bazris destabilizacias.
politikuri sistemis zemoqmedeba ekonomikurze nakarnaxevia obieqturad aucilebeli pirobebiT:
- ekonomikur sferoSi saxelmwifos monawileoba, anu sawarmoo da socialuri infrastruqturebis ganviTarebisaTvis saxelmwifoebrivi xelSewyoba, rac ganpirobebulia imiT, rom saqmiani aqtivobis mTeli rigi dargebi da sferoebi imyofebian kerZo mewarmeTa interesebis miRma maTi ararentabelobisa da riskis maRali procentis gamo. arada am dargebis gareSe SeuZlebelia mTlianobaSi ekonomikuri sistemis normaluri funqcionireba. saqme exeba sawarmoo da socialuri infrastruqturis dargebsa da momsaxurebis saxeebs: saqalaqo transporti, wyalmomaragebis sistema, qalaqis keTilmowyobis samsaxuri, policiis samsaxuri, samecniero kadrebis momzadeba, socialurad daucveli fenebisaTvis skolebisa da saavadmyofoebis mSenebloba, fundamenturi samecniero gamokvlevebi da ase Semdeg.
- sazogadoebis ekonomikuri sistemis mimarT saxelmwifos mier garkveuli politikis gatareba ganpirobebulia agreTve imiT, rom Tavisufali sabazro ekonomika warmoSobs sul axal-axal formas maqsimaluri mogebis miRebis mizniT, romlebic zians ayeneben ekonomikuri sistemisa da misi calkeuli nawilebis ganviTarebas. es formebia: kartelebi, kvotebis sistema, uxarisxo produqciis realizaciis mcdeloba, uaxlesi teqnologiebis danergvisaTvis xelis SeSla, ekologiuri garemos dabinZureba da ase Semdeg.
am movlenaTa Tavidan acilebis mizniT xorcieldeba Sesabamisi saxelmwifoebrivi politika: antimonopoliuri kanoni, garemos dacvis saxelmwifoebrivi programebi, mcire da saSualo biznesis stimulirebisa da ganviTarebis RonisZiebebi da a.S. yvela am RonisZiebaTa saboloo mizans warmoadgens dinamiuri stabilurobis uzrunvelyofa.
- ekonomikur sferoSi saxelmwifo politikis gatarebis aucilebloba dakavSirebulia e.w. "SezRuduli resursebis" problemasTan. ekonomikur TeoriaSi es movlena cnobilia scarce resources-iSviaTi resursebis cnebis saxiT. kempbel makkoneli da stenli briu iZlevian mis Semdegnair gansazRvrebas: es aris "miwis, kapitalis, Sromisa da mewarmeuli unaris nakleboba (SezRuduloba) adamianTa ganusazRvreli materialuri moTxovnilebebis dakmayofilebisaTvis". es aucilebels xdis saxelmwifoebriv Carevas dasaxelebul resursTa ganawilebis saqmeSi, raTa gaTvaliswinebuli iyos sazogadoebis yvela socialuri fenis interesi. am amocanis ganxorcieleba warmoadgens sazogadoebis politikuri sistemis mudmiv funqcias. aRmasrulebeli xelisuflebis institutebis amocanas warmoadgens SezRuduli resursebis racionaluri gamoyenebis sakiTxebis gadawyveta.
- ekonomikur sferoSi politikuri institutebis Carevis aucilebloba ganpirobebulia sabazro meqanizmis arasrulyofilebiT TviTorganizaciasa da TviTdaregulirebaSi.
ekonomikuri stabilurobis misaRwevad sabazro ekonomikas Tavad SeuZlia mravali winaaRmdegobis gadawyveta da krizisuli situaciidan gamosvla ulmobeli da sastiki meTodebiT, romlebic Zalian Zvirad ujdeba sazogadoebas: warmoebis vardna, sayovelTao gabankroteba, masobrivi umuSevroba da a.S. sakmarisia gavixsenoT 1929-1933 wlebis msoflio ekonomikuri krizisi. msgavs situaciebSi uzarmazar mniSvnelobas iZens saxelmwifoebrivi politika, romelmac, marTalia, SeiZleba ver aicilos Tavidan ekonomikuri krizisi, magram SeuZlia arsebiTad Searbilos krizisuli situaciebi ekonomikaSi.
situaciidan gamomdinare sxvadasxvanairi SeiZleba iyos saxelmwifos mier gatarebuli ekonomikuri politika. zogjer saWiroa xangrZlivi ekonomikuri zrdis stimulireba, zogjer ki piriqiT misi erTgvari SeCereba. Tanamedrove demokratiuli saxelmwifoebi konkretuli amocanebidan da situaciidan gamomdinare TavianT ekonomikur politikaSi axdenen sxvadasxva RonisZiebebis realizacisa da eyrdnobian gansxvavebuli Teoretikuli skolebis praqtikul rekomendaciebs.
farTo gagebiT marTvis xelovneba wrmoadgens mecnierebas sociumis usafrTxoebis Sesaxeb. sociumis usafrTxoeba niSnavs adamianTa Tanasworobas RirsebaSi, raTa TiToeulma moqalaqem miiRos is, rac mas ekuTvnis. nebismier adamians gaaCnia sicocxlisa da bednierebis ufleba. sicocxlis ufleba aris adamianis yvelaze mTavari ufleba. dedamiwaze araferia masze ufro wminda da uryevi. misi xelyofa ki warmoadgens udides danaSauls. icocxlo, ar niSnavs tanjva-wamebas, ar niSnavs ubadruk arsebobas akvnidan samaremde. icocxlo - niSnavs Tavisuflad gaiaro cxovrebis gza da miiRo mis yovel etapze swored is, rac yvelaze ufro metad Seesabameba Cvens fizikur da zneobriv wyobas. // politika. politikuri azris kvintesencia. Tb., 1999. gv. 67.
erovnuli masStabis ekonomikuri programa gamoirCeva, rogorc wesi novatorobiT, saqmisadmi SemoqmedebiTi midgomiT, dasaxul amocanaTa masStaburobiTa da simamaciT, maTi cxovrebaSi ganxorcielebisaTvis aucilebeli resursebis Ziebis dasabuTebiT.
upirveles yovlisa unda ganisazRvros politikisa da ekonomikis urTierTkavSiri da urTirTganpirobebuloba da amis safuZvelze SemuSavebuli iyos iseTi erovnuli eronomikuri politika, romelic maqsimalurad Seesabameba erovnul interesebsa da erovnuli cxovrebis wess, da gadaiqceva eris kulturisa da moRvaweobis Rrma Sinagan Sinaarsad, mis saarsebo moTxovnilebad.
erovnul ekonomikuri politikas unda hqondes yovlis momcveli da sistematiuri xasiaTi, rac gulisxmobs:
- sabazro ekonomikis erT-erTi iseTi optimaluri modelis SerCevas, romelic sxvebze ufro metad Seesabameba qveynis sinamdviles, mis erovnul kulturasa da tradiciebs;
- gamokveTil sameurneo meqanizmis Seqmnas;
- marTvis sistemis srulyofas;
- mtkice mfarvelobiTi sistemis SemoRebas;
- saxelmwifos zogierTi funqciis, kerZod: regulirebis, kontrolis, waxalisebis, dasjis da ase Semdeg amoqmedebas.
sabazro ekonomikis pirobebSic ki aucilebelia ekonomikis saxelmwifo regulireba, radganac ekonomikis stiqiuroba aucileblad gamoiwvevs dargebis araTanabar ganviTarebas, rasac Sedegad mohyveba Warbwarmoebis ekonomikuri krizisi, gakotreba didi masStabiT da umuSevrobis donis zrda. amis Tavidan acilebis mizniT aucilebelia, politikuri xelisufleba saxelmwifo meqanizmebis meSveobiT, ise Caerios ekonomikis ganviTarebaSi, rom ar SezRudos kerZo mewarmeTa Tavisufali moqmedebis sfero.
arsebobs ekonomikaze zemoqmedebis oTxi ZiriTadi faqtori:
1) sagadasaxado sistema;
2) zogierTi prioritetuli dargis dotacia;
3) fasebis regulireba;
4) licenziebi da embargo sagareo vaWrobaze.
dasaxelebuli faqtorebis gaTvaliswinebiT politikur xelisuflebas saSualeba eZleva, qveynis erovnuli interesebidan gamomdinare, uzrunvelyos saxelmwifosaTvis strategiuli mniSvnelobis mqone dargebis daCqarebuli ganviTareba an ararentabeluri dargebis ganviTarebis tempebis damuxruWeba, romelTa SenarCunebiT mosalodneli iqneba arasaxarbielo dargobrivi struqturis miReba.
erovnuli ekonomikis regulireba ise unda moxdes, rom man yovelmxriv xeli Seuwyos mewarmeTa mier gamoSvebuli produqciis zrdas, umuSevrobis donis Semcirebas, kerZo iniciativis gamovlenas, Tvisebrivad axali, maRali konkurentunariani produqciis Seqmnas da warmoebaSi axali teqnologiuri procesebis zrdas, materialur faseulobaTa aucilebel ganviTarebas.
- saxelmwifos monawileobas sazogadoebis ekonomikuri sistemis ganviTarebasa da regulirebaSi ganapirobebs agreTve samoqalaqo sazogadoebis warmoSoba da ganviTareba. ekonomikur sferoSi funqcionirebs samoqalaqo sazogadoebis organizaciaTa farTo qseli. isini warmoqmnilni arian arasaxelmwifoebrivi (samrewvelo, savaWro, finansuri da sxva) warmoebebis mier da maTi mizania am organizaciebSi Semavali sawarmoebis uflebebisa da interesebis dacva saSinao da sagareo bazarze, maTi ekonomikuri poziciebis ganmtkiceba, antimonopoliuri kanonmdeblobis moqmedebaze kontroli da sxva. am amocanebs samoqalaqo sazogadoeba axorcielebs saxelmwifosagan avtonomiurad da iZulebuli xdeba mimarTos mas moTxovnebiT, survilebiTa da TxovnebiT. Sedegi saxezea: samoqalaqo sazogadoebis meoxebiT saxelmwifo urTierTobas amyarebs ekonomikuri sferos asiaTasobiT sawarmosTan da axorcielebs im politikas, romelic pasuxobs mTeli sazogadoebis interesebs.
ekonomikuri sistemis zegavlena politikurze vlindeba Semdeg ZiriTad aspeqtebSi:
- politikuri xelisufleba sawyis fazaSive aqtiurad eyrdnoba ekonomikuri sistemis SesaZleblobebs. sakmarisia gavixsenoT saarCevno kompaniebis organizaciisa da CatarebisTvis saWiro uzarmazari finansuri saxsrebi. ama Tu im politikosis, politikuri partiis an politikuri blokis xelisuflebaSi mosvla ganpirobebulia im ekonomikuri RonisZiebebis programiT, romelTa realizaciasac isini kisruloben - xelisuflebis mopovebis Semdeg. rogorc wesi, es winasaarCevno ekonomikuri programebi aucileblad unda Sesruldes, da sruldebian kidec normalur demokratiul saxelmwifoebSi, radganac eleqtorati maT aRiqvams rogorc qveynis ekonomikuri aRmavlobisa da xalxis keTildReobis amaRlebis realur programas. unda gvaxsovdes, rom swored eleqtoratis xarjze xdeba winasaarCevno kompaniebis dafinanseba: nawilobriv saxelmwifo biujetidanac (gadasaxadis gadamxdelTa fuli) da nawilobriv kerZo pirTa da organizaciaTa Sewirulobis saxiT.
- politikuri xelisuflebis legitimuroba, misi aRiareba da mxardaWera qveynis mosaxleobis mier uSualo kavSirSia ara marto politikuri Zalauflebis dauflebasTan, aramed mis SenarCunebasTan da im miznebis ganxorcielebasTan, romelTac saxavdnen xelisuflebaSi damkvidrebuli politikuri Zalebi. ". . . saqme marto brZolaSi rodi mdgomareobs. yvelaze ufro mZime da gavleniani saqme…. . . imaSi…mdgomareobs, Tu rogor moixmars romelime partia Tavis gamarjvebas, ras gaarigebs da gaawyobs is, roca brZolis asparezi xelSi darCeba, rogor gamoiyenebs Tavis gavlenas da daagvirgvinebs Tavis Sromas, rac ufro xeirianad da daufantvelad xmarobs Tavis Zalas gamarjvebuli partia, miT ufro xangrZlivia misi gavlena, miT ufro da ufro sustdeba misi mowinaaRmdege partia, miT ufro Zlierdeba sazogadoebis myudroeba da bedniereba". niko nikolaZe // politika. politikuri azris kvintesencia. Tb., 1999. gv.103.
xalxi ueWvelad mxars dauWers im politikur xelisuflebas, romelic uzrunvelyofs ekonomikur stabilurobas, keTildReobis zrdas, optimalur garemos mewarmeobisaTvis, moqalaqeTa socialur dacvas. xolo Tuki saxelmwifo uZluria daakmayofilos mosaxleobis survilebi, maSin politikuri xelisufleba kargavs legitimurobas, anu xalxis mier aRiarebasa da mxardaWeras.
- didmasStabiani politikuri gadawyvetilebebi, iseTebi, rogoricaa reformebis Catareba, meurneobis struqturuli gardaqmnis proeqtebis ganxorcieleba da ase Semdeg moiTxoven mtkice da dasabuTebul ekonomikur uzrunvelyofas.
- ekonomikuri sistemis done da ganviTarebis mdgomareoba axdens politikuri procesebisa da RonisZiebebis stimulirebas, magaliTad: reformebi, gardaqmnebi, axali ekonomikuri politika ("nepi").
am pirobebSi politikuri xelisuflebis umTavres problemas warmoadgens politikuri stabilurobis uzrunvelyofa. politikuri stabilurobisken iswrafvian ara marto xelisuflebrivi struqturebi da politikuri elita, masSi agreTve dainteresebulia sazogadoebis mTeli ekonomikuri sistema sabazro ekonomikiT: mcire da saSualo biznesi, bankebi, saaqcio sazogadoebebi, adgilobrivi mewarmeebi da ucxoeli investorebi. aravis xels ar aZlevs destabilizacia: warmoebis moculobis vardna, inflaciuri procesebis zrda, valutaTa kursis mkveTri cvlilebebi, sakredito sistemis krizisi da sxva.
stabilurobis uzrunvelyofa warmoadgens rTul process, romlis erT-erT umniSvnelovanes Semadgenels warmoadgens "saSualo klasis" yovelmxrivi ganviTareba. Tanamedrove pirobebSi yvela saxelmwifoTa mTavrobebi atareben mcire da saSualo biznesis ganviTarebisaTvis xelSemwyob politikas, xels uwyoben im pirTa ricxvis zrdas, romlebic uZravi qonebis mesakuTreebi arian. magaliTad: margaret tetCeris premier-ministrad gaxdomamde did britaneTSi (1979w.) ojaxebis mxolod 35%-s hqondaT sakuTari saxli, misi Tanamdebobidan wasvlis momentSi es ricxvi gaizarda 65%-mde (1990w.).
politikisa da ekonomikis urTierTzemoqmedebis speqtri sabazro ekonomikis mqone saxelmwifoebSi sakmaod farTo da mravalferovania. am urTierTqmedebebSi centraluri adgili ukavia ekonomikur politikas. k. makkonelisa da s. brius gansazRvrebiT cneba "ekonomikuri politika" - economic policy - aris moqmedebaTa kursi, romlis mizania problemis koreqtireba an misi warmoSobis Tavidan acileba".
am politikis subieqtad gamodis politikuri xelisufleba, politikuri struqturebi. zemoqmedebis obieqts warmoadgens mTlianad ekonomikuri sistema an misi calkeuli rgolebi. ekonomikuri politika SeiZleba iyos revoluciuri, reformistuli, konservatiuli.
ekonomikuri politikis rogorc kategoriis da rogorc realuri cxovrebis fenomenis sirTule imaSi mdgomareobs, rom varaudobs ra garkveuli miznis miRwevas (krizisuli situaciidan gamosvla, ekonomikuri ganviTarebis tipebis daCqareba), igi exeba mravalricxovan sameurneo sferoebs: finansebs, kredits, fulad mimoqcevas, sagadasaxado sistemas, mrewvelobas, soflis meurneobas, investiciebs da a.S. TiToeuli am monakveTis CarCoebSi saerTo ekonomikuri politika konkretizirdeba da xdeba misi realizacia sabiujeto-finansuri, fulad-sakredito, sagadasaxado, struqturuli, samrewvelo, agraguli, sainvesticio, sagareo-ekonomikuri da sxva politikis saxiT. mocemuli mimarTulebebi warmoadgenen saerTo ekonomikuri politikis qvesistemebs.
ekonomikuri politikis struqturaSi arsebuli TiToeuli qvesistema SeiZleba gaxdes sazogadoebriv cxovrebasa da ekonomikur sistemaze zemoqmedebis mZlavri saSualeba. am mimarTulebaSi Zalze mniSvnelovania sabiujeto-finansuri, fulad-sakredito da sagadasaxado politika. cnobili germaneli ekonomisti f. noimarki naSromSi "biujetis formirebis Teoria da praqtika" xazgasmiT aRniSnavs, rom biujeti asrulebs xuT funqcias: 1) safinanso-politikurs; 2) politikurs; 3) samarTlebrivs; 4) safinanso-sakontrolos; 5) ekonomikur-politikurs. amasTan erTad mas yvelaze mniSvnelovnad miaCnia biujetis politikuri funqcia, vinaidan misi meoxebiT saxelmwifos SeuZlia ekonomikuri politikis gatarebisas Caaqros araerTi socialir-klasobrivi konfliqti, xeli Seuwyos kompromisebis miRwevas, daamyaros politikuri stabiluroba.
finansTa politikuri koncefciis avtori, italieli ekonomisti e. morseli amtkicebs, rom finansuri kanonebi ganlagebulni arian politikur, samarTlebriv da moralur kriteriumebze. misi azriT finansebi warmoadgenen saxelmwifos ekonomikuri politikis cxovrebaSi racionalurad gatarebis saSualebas, im miznebis realizaciis teqnikur iaraRs, romlebiskenac miiswrafvis saxelmwifo. udavo aris erTi ram, politikuri faqtori TamaSobs did rols finansuri sistemis ganviTarebaSi.
centraluri adgili ekonomikuri politikis miznebs Soris ekuTvnis ekonomikis stabilizirebas, anu idealSi ekonomikuri sistemis stabilur ganviTarebas. dasavlur literaturaSi safinanso, sakredito da sagadasaxado sistemebi ganixilebian, rogorc ekonomikuri sistemis stabilizatorebi. rac niSnavs imas, rom SeiZleba maTi marTva politikuri xelisuflebis survilis mixedviT. ar SeiZleba maTi rolis dayvana mxolod da mxolod saxelmwifos ekonomikuri ganviTarebis regulatoramde. maT gaaCniaT ufro farTo SesaZleblobebi. magaliTad: politikuri xelisuflebis mier, reformebisa da revoluciebis gareSe, qveyanaSi sakuTrebis sxvadasxva formebis Sefardebis cvla sagadasaxado sistemis meoxebiT. aSS-Si dReisaTvis faqtiurad aRar arseboben calkeuli pirebis xelSi myofi msxvili firmebi. mizezi ubraloa: fizikuri piris Semosavlebze dawesebuli gadasaxadi mravaljer aRemateba korporaciebis anu saaqcio sazogadoebebis Semosavlebis gadasaxads. Sedegi: yvela kerZo firma gaxda saaqcio sazogadoeba, anu sakuTrebis erTi forma Seicvala meoreTi.
xelisuflebrivi struqturebi ekonomikur politikas atareben ori gziT:
- ekonomikur sferoSi mimdinare procesebze zemoqmedeba sakanonmdeblo saSualebebis meoxebiT;
- ekonomikis regulireba misive Semadgeneli nawilebiT (finansebi, krediti, gadasaxadebi da ase Semdeg).
maTi erToblivi gamoyeneba saSualebas aZlevs saxelmwifos:
- aicilos Rrma ekonomikuri Cavardnebi da saWiroebis SemTxvevaSi uzrunvelyos ekonomikuri aRmavloba;
- gaakontrolos is mniSvnelovani ekonomikuri procesebi, romlebsac SeuZliaT gadaiqcnen damangrevel Zalad (umuSevroba, inflaciis zrda, sabiujeto deficiti);
- ekonomikis axali dargebis ganviTarebis stimulireba, struqturuli gardaqmnis ganxorcieleba, mcire da saSualo biznesis xvedriTi wonisa da amiT "saSualo klasis" raodenobrivi zrdisadmi xelSewyoba.
ekonomikuri da politikuri sistemis urTierTmoqmedebisa da urTierTdamokidebulebis sakiTxi dakavSirebulia iseT problemebTan, rogoricaa ekonomikuri Zalauflebis politikur Zalauflebad gadaqceva.
rodesac saubroben politikur xelisuflebaze, mxedvelobaSi aqvT konkretuli politikuri institutebi: parlamenti, saprezidento xelisufleba, ministrTa sabWo, uzenaesi sasamarTlo da ase Semdeg, anu politikuri xelisuflebis realizaciis mTeli aparati.
ekonomikuri Zalaufleba ar aris raime formalizebuli, warmodgenili Sesabamisi institutebis mier. es aris simdidris, kapitalis Zalaufleba, kapitalis warmomadgenelTa unari moaxdinon zegavlena politikuri gadawyvetilebis miRebaze, da saxelmwifoebriv politikaze mTlianobaSi. kapitalis ufro xelsayrali gamoyenebis mizniT, isini sxvadasxva saSualebebiT (dainteresebuli jgufebis Seqmna parlamentSi, maRal politikur postebze arCeva) zemoqmedebas axdenen mTavrobaze. amdagvarad xdeba ekonomikuri Zalauflebis gardaqmna politikurad. anu k. marqsis "kapitalis" erT-erTi cnobili debulebis perifraza rom moviyvanoT: kapitalistebi imitom ki ar arian kapitalistebi, rom floben politikur Zalauflebas da marTaven saxelmwifos, piriqiT, isini xdebian Zalauflebis mflobelni da saxelmwifos mmarTvelni imitom, rom kapitalistebi arian.
gamoyenebuli literatura:
1. veberi m. politika rogorc mowodeba da xeloba. Tb., 1994
2. Spengleri o. politikis filosofia. Tb., 1995
gobsoni j. imperializmi. 1902 w
3. lenini v. “imperializmi, rogorc kapitalizmis umaRlesi stadia”. 1917w
4. dominik kola. politikuri sociologia. Tb; 1999
demokratia da ekonomika. Tb., 2000
5. politika. kvintesencia. Tb., 1999
5. qoCoraZe oTari, SubiTiZe vaJa. politologia. Tb., 2001
6. Бурьде П. Социологиа политики. М., 1992
7. Шумпетер И. Капитализм, социализм и демократия. М., 1995
8. Халипов И. Введение в науку о власти. М., 1986
9. Халипов И. Власть. Словарь. М., 1997
10. Ричард Пайпс. Собственность и свобода. М., 2000
11.Щетинин В.Д. Экономическая дипломатия. М., 2001
Summary
Otar Kochoradze
The control above space
Dynamics of a political reality and creation will of the political figures constantly change everything. In world politics there are numerous successful and unsuccessful attempts proceeding from national interests to change the world.
The success depends on creative management, that in its turn unites values of political tactics and scientific methodology.
We consider the method of scientific management means a method of spatial thinking: the systematic analysis of the political, economic, geographical, military factors and projecting potential of state on a global scale.
Major factors of the control above space are authority and economy.
The philosophical consideration of authority is mostly general, it does not mention private displays and due to a powerful semantic field allows to consider it on a high level of abstraction, avoiding private definitions and concepts.
The control of teritory means development. For this purpose it is necessary for the state to supervise reliably own economy and operate its proceeding from national interests.
Резюме
Отар Кочорадзе
Контроль над пространством
Динамика политической реальности и творческая воля политических деятелей постоянно изменяет все. В мировой политике постоянно происходят многочисленные успешные и неуспешные попытки изменить мир исходя из национальных интересов.
Успех во многом зависит от творческого управления, что в свою очередь обьеденяет ценности политической тактики и научной методологии.
На наш взгляд метод научного управления подразумевает метод пространственного мышления: системный анализ политических, экономических, географических, военных факторов и проецирование потенциала государства в мировом масштабе.
Основными факторами контроля над прострнанством являются власть и экономика.
Философское рассмотрение власти является наиболее общим, оно не затрагивает частных проявлений и благодаря мощному семантическому полю позволяет рассматривать ее на высоком уровне абстракции, избегая частных определений и понятий. Контроль територии подразумевает освоение и развитие. Для этого нужно чтобы государство надежно контролировало собственную экономику и управляло ее исходя из национальных интересов.
No comments:
Post a Comment